بانوی حصار در حمام تیموری سمنان - وبلاگ انجمن ها

به گزارش وبلاگ انجمن ها، محوطه باستانی تپه حصار در جنوب شهر دامغان در استان سمنان واقع شده و قدمت تمدن یافت شده از این تپه باستانی به دوران پیش از هزاره چهارم تا هزاره نخست پیش از میلاد می رسد.

منطقه حصار برای نخستین بار توسط اریخ اشمیت از دانشگاه پنسیلوانیا در سال 1312 مورد کاوش نهاده شد. در این حفاری اشمیت به سه دوره در تپه حصار دست یافت و کاوش های تدفین را انجام داد. یکی از معروف ترین ساختمان های حصار در شمال خط راه آهن قرار گرفته است که با خاک سرخ رنگ خود نظر اشمیت را جلب کرد. او به ساختمانی دست یافت که بر اثر به آتش کشیده شدن از میان رفته بود و این ساختمان مهم ترین بخش حصار است که معین نیست توسط حمله کدام یک از مهاجمان از میان رفته است. در کاوش های اشمیت در این ساختمان مقادیر فراوانی اشیای طلایی، نقره ای، سربی و انواع زیادی مهرها به همراه 11 جسد سوخته مچاله شده و صدها پیکان سنگی به دست آمده که نشان از یک جنگ خونین دارد. آنچه در خصوص تپه حصار اهمیت دارد گورهای مملو از اشیای مفرغی، دستبند، طلا و سنگ لاجورد در گور زنان است، درحالیکه تمام قبرهای مردها یا خالی است یا تنها دارایی آنها یک کاسه سفالی بوده است. می توان چنین نتیجه گرفت که جامعه چهار هزار سال پیش تپه حصار زن سالاری و ثروت جامعه در دست زنان بوده است.

متاسفانه احداث راه آهن سراسری در دوره پهلوی اول این تپه بسیار مهم تاریخی و باستانی را به دو بخش تقسیم کرد. سال 1355 باردیگر دو بخش تپه مورد حفاری و کاوش نهاده شد اما تعریض ریل راه آهن تهران - مشهد در سال73 بهانه ای شد برای آغاز کاوشی دوباره در دل تپه های تاریخی حصار دامغان.

گرچه نشانه های وجود تمدن چندهزار ساله حصار سال ها زینت بخش موزه های بسیاری در ایران و سراسر دنیا بوده و است، درکاوش اخیر از دل حصار مادر جوانی کشف شد که هیچ گاه فرصت در آغوش دریافت فرزندش را نیافت. جدا از مباحث تخصصی باستان شناسی و ارزش اثر از منظر آنالیز شیوه تدفین در بیش از 4هزار سال پیش، ویژگی های ژئومورفولوژیکی خاص منطقه سبب شده اسکلتی بسیار سالم و یکپارچه از نمایش مرگ مادری هنگام زایمان همراه با زیورآلات و اسباب و وسایل مورد احتیاج در زندگی بعدی، بانوی حصار را به اثری منحصر به فرد و شاخص بدل کند.

برای نمایش این اثر با ارزش و خاص موزه باستان شناسی گرمابه پهنه واقع در تکیه پهنه سمنان یادگاری از عصر تیموری در قلب بافت تاریخی شهر در نظر گرفته شد. اما جابه جایی بزرگ مادر و کودک 4هزارساله خود چالش بزرگی پیش روی کارشناسان میراث فرهنگی و گروه باستان شناسی بود. در نهایت تصمیم بر آن شد که گور همراه با خاک اطراف به صورت یگپارچه و کامل قالب سازی و جدا گردد. با توجه به اینکه موزه در بافت تاریخی شهر و بازار سرپوشیده قراردارد این جابه جایی بزرگ تنها با همراهی 15تا 20 کارگر و تعداد زیادی میله داربست به عنوان بستری برای کشیدن این گور سنگین میسر شد. ابعاد قالب به گونه ای بود که برای جابه جایی مجبور به تخریب بخشی از دیوار خزینه آب سرد حمام شدند و خاتمه با کوشش و مراقبت بسیار بانوی حصار در کنار فرزندش در گوشه ای از این حمام تاریخی برای همواره آرام گرفت.

* گزارش از هدی طالبیان، کارشناس گردشگری اداره کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان سمنان